تاکنون، قوانین زیادی در کشور، در زمینه بهینه سازی انرژی تصویب شده است؛ با این وجود متاسفانه شاهد هستیم که در برخی موارد موازی و حتی در تناقض باهم یکدیگر قرار دارند و یا حتی اجرایی نمی شوند. از جمله دلایل ناکامی مدیریت انرژی در کشور را می توان به کمبود عزم یكپارچه ملی در میان سطوح سیاست گذاری (و تعیین قیمت واقعی)، برنامه ریزی، اجرایی و نظارتی و خلاء نهاد فرا دستگاهی مسئول انرژی کشور اشاره کرد. همچنین، نگاه رو به گذشته نهادهای متولی برنامه ریزی در کشور موجب شده است تا تخصص های آینده نگر در آنها رشد نیابد و متاسفانه سرگرم شدن به وظایف روزمره و خرد دستگاه های اجرایی و غفلت از منافع ملی بلند مدت جایگزین شود. علت دیگری که می توان به آن اشاره کرد، نهادینه نشدن الگوهای درست مصرف در کشور، باورهای غلط درخصوص دایمی بودن منابع نفتی و ضعف آموزشهای لازم می باشد. لازم به توضیح است که مهمترین اهداف در راستای مصرف بهینه انرژی در ساختمان، کاهش 20 تا 25 درصدی شاخص مصرف انرژی در ساختمان های موجود و 45 تا 60 درصد در ساختمان های در حال احداث است. در راستای رسیدن به اهداف، قوانین مدون وجود دارد اما مشکل اصلی اجرایی کردن است که در این راستا هماهنگی بین بخشی میان قسمت های اجرایی و سیاستگذاران مهم است. به عنوان نمونه، یکی از اگر سقف ساختمان کوتاه باشد تا 11 درصد و اگر جنوبی باشد تا دو درصد می توان مصرف انرژی در ساختمان را کاهش داد.
اهمیت فرهنگ سازی در مدیریت مصرف انرژی در ایران
اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگسازی پایدار می باشد و این خود نیازمند راهكاری است تا همه افراد جامعه خود جوش و از درون الزام به رفتارهای اصلاحی در مصرف را احساس کنند و به تدریج این رویه نهادینه شده و به یك رفتار پایدار و نهایتاً به یك فرهنگ عمومی در تمامی عرصه ها تبدیل شود. اصلاح الگوی مصرف یعنی رهایی از عادت های غلط در مصرف انرژی است. توجه به این امر ضروری است که مدیریت مصرف باید از دیدگاه سنتی خارج شده و دیدگاه جامع و کامل مهندسی (با محوریت دانش و خرد جمعی) پیدا کند. در واقع فرهنگ مهندسی مدیریت مصرف باید در تمامی زمینه ها در منازل، مدارس، دانشگاه ها، صنایع، کشاورزی، مكان های خدمت رسانی و کسب درآمد، نیروگاه ها، اداره ها و سازمان های دولتی و خصوصی و. . . جاری گردد. البته توجه ویژه به حفظ و ارتقا منافع هر دوطرف قضیه یعنی توزیع کننده برق و مصرف کننده برق باید در اصول مدیریت مصرف لحاظ گردد. در سال های اخیر بدلیل کاهش میزان بارندگی و کاهش مخازن آب سدهای کشور و تاثیر آن در کاهش تولید برق از جمله در نیروگاه های آبی باید از تمامی ساز و کارهای فرهنگی، علمی و آموزشی و همچنین از تمامی ظرفیت ها و ایمان به خود باوری بطور جدی در راستای فرهنگ سازی مدیریت مصرف انرژی استفاده کنیم تا فرهنگ مصرف برق و انرژی در کشور اصلاح شود.
ایران از جمله کشورهایی است که مصرف انرژی در آن بهینه نیست، از این رو فرهنگ سازی در این زمینه ضروری به نظر می رسد. متأسفانه مصرف انرژی در ایران بهینه نیست و باید در این زمینه فرهنگ سازی کنیم. در سال 89 و پس از آغاز مرحله اول طرح هدفمندی یارانه ها تا ده درصد کاهش رشد مصرف در کشور اتفاق افتاد اما بدلیل عدم تداوم فاز های بعدی این طرح و عدم افزایش بهای انرژی برق مصرفی در مقایسه با سایر حامل های انرژی روند صعودی رشد مصرف برق ادامه یافت. اکنون با هجوم انواع وسایل برقی پرمصرف به سبد انرژی خانوارها، کاهش راندمان تجهیزات و وسایل برقی موجود و از طرفی رشد جمعیت شهری و روستایی با رشد فزاینده مصرف سرانه برق مواجهیم و بناچار برای فرهنگ سازی مصرف بهینه وافزایش بهره وری انرژی باید برنامه داشته باشیم. از این رو، باید از راه های مختلف از هدر رفت انرژی و مصرف بیش از حد در این حوزه بکاهیم و به کشور کمک کنیم، هر قدر صرفه جویی در مصرف انرژی انجام شود، پایداری شبکه تامین انرژی افزایش یافته و دسترسی به آن برای همگان میسر خواهد ماند. برای اصلاح الگوی مصرف، راهکارهایی نیاز است تا الزام رفتارهای اصلاح مصرف رعایت شود و به تدریج این روند مصرف بهینه، نهادینه و به رفتاری پایدار و سرانجام به فرهنگی در همه عرصه های مصرف بدل شود. مصرف بهینه همراه با صرفه جویی می تواند کشور را در مسیر رشد بهتری در تامین انرژی به بخش های صنعتی، تجاری و خانگی قرار دهد.
با توجه به كاهش تولید انرژی در فصل تابستان به دلیل كم شدن بارندگی و كمبود ذخیره آبی پشت سدها باعث شده تا تراز تولید و مصرف برق متعادل نباشد که این امر ضرورت مدیریت مصرف برق را درجهت جلوگیری از اعمال خاموشی دوچندان می کند و مسئله صرفه جویی و رعایت الگوی مصرف بهینه اهمیت ویژه ای دارد. لذا فرهنگ سازی جدی ترین راه برای خروج از این بحران می باشد. طبق آمارهای رسمی، میزان ذخیره آب پشت سدهای كشور، در سال 95 حدود 20 میلیارد مترمكعب بود كه متاسفانه بعلت کاهش بارندگی، در سال 96 به 15 میلیارد مترمكعب رسید. بر این اساس، از ذخیره آبی سال 95، حدود هشت میلیارد مترمكعب آن صرف تامین انرژی برق كشور شد در حالیكه برای تامین انرژی در سال های 96 و 97، فقط سه میلیارد مترمكعب باید صرف این مهم شود. طبق آماری كه این وزارتخانه اعلام كرده از 58 هزار مگاوات مصرف پیش بینی شده برق در روزهای پیك فصل تابستان، 20 هزار مگاوات آن صرف استفاده از سیستم های سرمایشی می شود كه تقریبا یك سوم كل مصرف است. در سال های اخیر بدلیل پایین آمدن میزان بارندگی ها و كاهش ذخیره های آبی در اغلب نقاط كشور، خطر كمبود منابع آبی و به تبع آن خاموشی های احتمالی برق بشدت احساس می شود.
به اعتقاد كارشناسان و مسئولان حوزه انرژی، اساسی ترین راه برای برون رفت از شرایط موجود در فصل های گرم و تابستان، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی برای اصلاح الگوی مصرف از سوی بخش های مختلف جامعه است. بدلیل اینکه تولید با ظرفیت بالاتر میسر نیست، تنها راه مصرف بهینه انرژی موجود و صرفه جویی حداقل 100 واتی از سوی هر مشترك است که می تواند به كمبود تولید برق کمک شایانی کند. طبق آمار رسمی با 10 الی 20 درصد صرفه جویی در مصرف برق می توان از بحران كمبود نیرو، بدون خاموشی و قطعی برق در ایام پیك مصرف فصل تابستان گذر كرد. در ساعات اوج مصرف برق (12 تا 16 و 20 تا 24) مشترکان، مصرف کننده های غیر ضرور (مثل لامپ های اضافی) را خاموش و در ساعات غیر اوج بار شبکه، از آنها استفاده کنند.
لازم به اشاره است که اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به عموم جامعه در خصوص راه های مدیریت مصرف وتاثیر مطلوب آن بر کاهش مصرف انرژی در ایام سال و به ویژه تابستان سال جاری نقشی مهم را ایفا می کنند و افکار عمومی و آگاهی بخشی به جامعه، می تواند ضمن کمک به تحقق اهداف مدیریت مصرف، به نهادینه سازی فرهنگ مصرف بهینه برق نیز منجر شود. بایستی به مشترکان، به ویژه مشترکان خانگی در رابطه با مقوله مدیریت مصرف برق و عدم بکارگیری وسائل پرمصرف غیر ضرور در ساعات اوج بار و همچنین راهکار های کاهش مصرف برق اطلاع رسانی و آگاه سازی گسترده و دقیق صورت گیرد تا آنان بتوانند مصرف خود را به صورت بهینه و به اندازه نیاز واقعی و در زمان مناسب انجام دهند. با توجه به این که مدیریت مصرف برق از مباحث مهم در فصل تابستان امسال است، می طلبد تا اداره ها و دستگاه های اجرایی با رعایت الگوی صحیح مدیریت مصرف و اعمال راهکار های ساده، اما تاثیرگذار همچون تنظیم دمای سیستم سرمایش بر روی ۲۵ درجه یا بیشتر، ضمن مدیریت مصرف برق، تا ۳ هزار مگاوات در مصرف برق صرفه جویی کنند. با صرفه جویی، در مصرف مواد سوختی (برای تولید انرژی برق) نیز صرفه جویی شده و میزان قابل توجهی می تواند برای مصرف در زمان های آتی ذخیره گردد. در واقع طول عمر ذخایر موجود انرژی طولانی تر می شود، آلودگی زیست محیطی کمتر می شود و با عدم نیاز به سرمایه گذاری برای این مقدار ظرفیت (که صرفه جویی شده است)، ذخایر پولی و ارزی جامعه نیز فزونی میابد.
استمرار حیات و توسعه پایدار جامعه نیازمند استفاده بهینه از انرژی است. منظور از بهینه سازی مصرف انرژی، انتخاب الگوها و بکارگیری روش هایی در مصرف انرژی است که از منظر اقتصاد ملی مطلوب باشد و دوام انرژی را تضمین کند. در این راستا، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی به عموم مردم در این زمینه یکی از نکات کلیدی در مصرف درست انرژی است. مجموعه ذخایر نفت و گاز ایران برترین در جهان و امانتی است. بخش ساختمان بزرگ ترین مصرف کننده انرژی در جهان است. در سال 2017، بخش ساختمان با مصرفی در حدود 40 درصد انرژی، رتبه نخست را از آن خود کرد و متقابلا با سهمی در حدود 45 درصد مقام دوم را در مصرف کربن به خود اختصاص داد. رشد 42 درصدی مصرف انرژی در ساختمان های مسکونی، افزایش شدید جمعیت تا 2040 و استهلاک تسهیلات از دلایل مهم مصرف انرژی در این بخش است در این میان وضعیت ایران نیز در بهینه سازی انرژی در ساختمان مناسب نیست. در سال 2015 ایران سالانه ششصد میلیون تن کربن تولید می کرد که پس از کنفرانس تغییر اقیلم پاریس، در سند ملی کشور مقرر شد که تولید کربن 18 درصد کاهش یابد اما اکنون این عدد به 820 میلیون تن رسیده است.
اصلاح و هدفمند کردن تعرفه ها و یا حداقل اصلاح ساختار تعرفه ها دو و سه دهک پر مصرف، یکی از راهکارهای کاهش مصرف در ساختمان است اگرچه طرح ایده ال، کارت اعتباری یارانه انرژی است. این نکته قابل توجه است که 592 میلیون متر مکعب گاز مصرف بخش خانگی تجاری است، اما مقصر واقعی مردم نیستند. در بخش نخست آزادسازی یارانه ها در سال 1389 قیمت گاز هفت برابر شد اما مصرف آن کم نشد. وقتی به سهم انواع مصارف خانگی از گاز طبیعی اشاره می کنیم، اولویت گرمایش موتورخانه است این در حالی است که سهم کمی از وحدهای مسکونی حتی در تهران دارای سیستم گرمایشی )موتورخانه( مرکزی هستند. بعنوان مثال، حدود 35 درصد از واحدهای مسکونی در تهران سیستم گرمایش مرکزی (موتورخانه مرکزی) دارند. در حالی که این عدد برای کلان شهری چون مشهد، به میزان 8 درصد است. اگر بتوان بهینه سازی انرژی در ساختمان را، به صورتی پیش ببرد که موجب کاهش قیمت انرژی شود، حتما تاثیرگذار خواهد بود. ضروری است در مدیریت مصرف انرژی در حوزه صنایع برنامه ریزی لازم صورت پذیرد تا صنایع آسیب کمتری از کمبود برق داشته و از روشهای جایگزین تامین انرژی مورد نیاز استفاده کنند.
