برق به معنای واقعی کالایی است که به محض تولید باید مصرف شود و قابل ذخیره کردن و استفاده برای بعد نیست، به همین دلیل مردم در بخش خانگی، صنعتی و تولیدی به عنوان مصرف کننده نقش مهمی در مصرف آن دارند. لازم است تا مردم وسایل غیر ضروری شان را خاموش کنند و همین اتفاق باعث کاهش حجم قابل توجهی از مصرف می شود و همین موضوع باعث شده مردم ۴۰۰ مگاوات کمتر مصرف کنند. این ۴۰۰ مگاوات به اندازه مصرف برق یک استان مثل استان های خراسان شمالی، خراسان جنوبی، ایلام، اردبیل و … است. بازخورد این مسئله که یک درخواست از مشترکین، تا این حد توانسته است میزان مصرف با بطور قابل توجهی کاهش دهد، نشان دهنده نقش ویژه و تاثیر بسزای فرهنگ سازی الگوی مصرف دارد؛ هرچند برای مشترکان پر مصرف، تعرفه گذاری پلکانی می تواند ایده ای باشد تا مفهوم کاهش مصرف را به عمل برساند.
آموزش روش های صحیح و فرهنگ سازی برای فرهنگ سازی مصرف بهینه برق، از الزامات اصلاح الگوی مصرف می باشد. بدون شك انرژی و بخصوص انرژی برق که توسط مشترکین در موارد مختلف مصرف می شود و با هزینه کلانی تولید و به محل های مصرف می رسد می بایستی در راه تامین نیازهای اصلی و توسعه کشور بكار رود. الگوی مصرف برق موجود ناشی از سیاستگذاری های خرد و کلان در طول سال ها شدیدا دچار افراط و تفریط شده بخصوص در موضوع روشنائی معابر بین شهری و داخل شهرها و متاسفانه تبدیل به فرهنگ (غلط) شده است و برای اصلاح آن باید با توجه به تمامی جوانب اقدام به برنامه ریزی و سیاستگذاری اصولی و مناسب در مراحل مختلف تامین، تولید، انتقال، توزیع و مصرف و قیمت واقعی انرژی کرده و در زمینه آموزش و فرهنگ سازی نیز به صورت فشرده و با استفاده از تمامی ابزارها و امكانات تلاش کرد تا علل و ریشه های مصرف ناصحیح کلیه منابع و حامل های انرژی از جمله برق از بین برود. فرهنگ سازی صحیح در این امر ضروری بوده و اصلاح الگوی تولید و عرضه خدمات صحیح مقدم بر اصلاح الگوی مصرف است . برای اصلاح الگوی مصرف باید سیاست ها و راهبردهای کلان اقتصادی کشور که به نوعی در طرح تحول اقتصادی نیز مورد تاکید است اصلاح شود.
با اینکه در تولید انرژی مورد نیاز، کمبود محسوسی وجود ندارد، اما بخش عمده ای از عدم توازن و تعادل در بین میزان تولید و میزان مصرف انرژی، به این دلیل است که در بخش و مصرف کننده های مختلف، الگوی مصرف بشکه بهینه نیست. همه مشترکان این امکان را دارند که با اصلاح سبک مصرف و در پیش گرفتن راهکارهایی بسیار ساده، میزان مصرف انرژی برق را، تعدیل و مدیریت کنند، بدون آنکه سطح رفاه کاهش پیدا کند. در گستره عملکرد شرکت توزیع نیروی برق، حدود ۶۰ درصد مصرف برق مربوط به بخش خانگی و کشاورزی بوده و مابقی بین بخش های صنعت، اداری، تجاری و توزیع می شود. با توجه به اینکه عمده شخصیت افراد در دوران کودکی نهادینه شده و شکل می گیرد، برای اصلاح الگوهای رفتاری در مصرف انرژی، نیازمند همکاری و مشارکت آموزش و پرورش و مهم تر از آن، حضور و مشارکت خانواده ها، به دلیل تاثیر مستقیم آنها بر روند آموزش کودکان می باشیم. شرکت توزیع برق در راستای انجام تعهد و رسالت خود در تامین برق مطمئن و پایدار از تمامی راهکارها و ظرفیت های موجود مانند جلب مشارکت و امضای تفاهم نامه با تمامی مشترکان کشاورزی و صنعتی، جمع آوری ریسه های نوری، استفاده از کنتورهای هوشمند و کنترل پذیر، تشکیل کارگروه های تخصصی و جلب مشارکت تمامی دستگاه ها، ادارت و سازمان ها سیاستگزار و متولی فرهنگی بهره می گیرد. با این وجود اتخاذ هر رویکردی در مدیریت بار انرژی، جز با اصلاح و نهادینه کردن فرهنگ صحیح استفاده از انرژی، حکم راه کار موقت و کم تاثیر را دارد.
باتوجه به اینکه احداث تأسیسات تولید انرژی الکتریکی و شبکه های برق رسانی نیاز به هزینه های زیادی داشته و هزینه احداث تأسیسات تولید و انتقال و توزیع برق برای هر کیلووات ساعت معادل ۸۰۰ دلار می باشد. علاوه بر هزینه اقتصادی، لازم است که توجه شود برای احداث نیروگاه ۳ تا ۸ سال زمان نیاز است. همچنین هزینه های جاری و ثابت سالانه نیروگاه ها گاهی بالغ بر ۲۰ درصد سرمایه گذاری اولیه می شوند. از این رو کاهش مصرف انرژی الکتریکی به میزان قابل ملاحظه ای در حفظ و بقاء آنها مؤثر است. لازم به اشاره است که با توجه به پتانسیل های صرفه جویی موجود در بخش صنعت سالانه، می توان هزینه قابل توجهی در این بخش صرفه جویی کرد )رقمی در حدود 500 تا 1000 میلیارد تومان(. در بخش خانگی نیز می توان با بکارگیری راهکارهای استفاده بهینه از لوازم خانگی انرژی بر تا حد زیادی از اتلاف انرژی جلوگیری کرد. در کشور ایران در خانه و مکان های تجاری، سالانه در حدود ۲۰۰ میلیون بشکه نفت خام برای تولید حرارت و سرما مصرف می شود. در صورتی که اگر با روشهای صرفه جویی فقط ۱۰ درصد در طول سال در مصرف انرژی وسایل گرمازا و سرمازای خود صرفه جویی کرد، می توان در حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت خام صرفه جویی ذخیره داشت که ارزش این مقدار انرژی سرمایه بسیاری زیادی می شود.
بهینه سازی در مصرف انرژی دارای جنبه های اقتصادی و نیز هم اجتماعی است. اما از دیدگاه اقتصادی عوامل دیگری نیز دخیل هستند که ضرورت بهینه سازی مصرف انرژی و بهره وری انرژی پر رنگ تر می کنند که از جمله آنها می توان به استفاده بی رویه از انرژی های فسیلی (که افزایش آلودگی زیست محیطی را در پی دارد)، بالا بودن رشد جمعیت و به طبع آن نیاز به تقاضای بیشتر برای تامین انرژی موردنیاز، محدودیت منابع انرژی سنتی و فسیلی، رشد بالای مصرف انرژی (به دلیل الگوی ناصحیح مصرف)، عدم وجود سیستم و امکانات بازیافت انرژی، وجود صنایع و کارخانجات پرمصرف و فرسوده، متکی بودن اقتصاد ملی به درآمدهای حاصل از نفتی و فرآورده های نفتی و افزایش میزان گازهای گلخانه ای و نیز باران های اسیدی (به سبب افزایش میزان کربن آزاد شده)، اشاره کرد.
اجزاء اصلی فرهنگ سازی اصلاح الگوی مصرف در پیشبرد برنامه های مدیریت مصرف و اصلاح الگوی
مصرف می بایستی ارائه شاخص ها و راهكارهای صحیح مصرفی و تعیین اولویت ها و در پایان نیز ارزیابی سطح کمی و کیفی عملكرد دستگاه های مختلف دولتی و غیردولتی در راستای کارایی و اثربخشی مد نظر باشد. اجزاء اصلی و عوامل عملیاتی جهت پیشبرد مسایل فرهنگی اصلاح الگوی مصرف عبارتند از :
- چالش؛ نیروی جلو برنده اصلاح الگوی مصرف : هر چه یك چالش بزرگتر باشد و تعهد به انجام آن از عهده ما بالاتر باشد، تلاش های اصلاح الگوی مصرف انرژی بیشتری می طلبد .
- تمرکز به شهروندان، نیروی هدایت کننده اصلاح الگوی مصرف : تمامی مدیران باید بر ارزش اصلاح خلاقیت و نوآوری و پذیرش انتقاد برای ارضای نیاز شهروندان تاکید داشته باشند. توجه به نیازهای انرژی و تامین درخواست گروه های مختلف مشترکین و تعامل سازنده با آنها یكی از بهترین راه های کشف فرصتها و قابلیت های جدید و انگیزه برای اجرایی ساختن و موفقیت در اصلاح الگوی مصرف است.
- خلاقیت، مغز اصلاح الگوی مصرف : همه چیز از یك اندیشه آغاز می شود و سازمان های نوآور دریافته اند که اندیشه ها می توانند از هرجایی برخیزند. این سازمان ها به جای تاکید بر مالكیت بر ایده ها، سعی می کنند با تاکید بر خودباوری و اینكه ما می توانیم، نتایج را مالك شوند .
- ارتباطات، شریان حیات اصلاح الگوی مصرف : جریان آزاد اطلاعات، عقاید و احساسات، شریان حیات دائمی اصلاح الگوی مصرف هم زیر ساخت های اصلاح و هم حمایت و پشتیبانی از آن بایستی در سازمان ها به وجود آید تا جریان باز اطلاعات تقویت شود. اطلاعات به هنگام اساس توانمندی است که امكان اخذ تصمیمات عالی استراتژی را برای مدیران عملیاتی فراهم می سازد .
- همكاری؛ قلب اصلاح الگوی مصرف : اصلاح یك فرایند گروهی است. تلاشهای فردی از طریق کار گروهی و مشارکت حمعی می تواند سخت ترین و پیچیده ترین طرحهای اصلاح الگوی مصرف و یا کاهش تلفات را به ثمر برساند.
- تكمیل؛ عضلات اصلاح الگوی مصرف : الگوی مصرف جدید پروژه هایی هستند که به صورت موفقیت آمیزی به عنوان عقاید برتر مطرح شده، عادات غلط مصرف را کنار گذاشته و با مهارت های بالا (نظیرتصمیم گیری، زمان بندی، نظارت و اخذ بازخورد) اجرا می شوند.
- نظارت و بازنگری؛ نردبان فرایند اصلاح الگوی مصرف : ارزیابی اهداف و نتایج و هزینه منفعت پروژه های جدید، یك اقدام ضروری است.
- فرهنگ؛ محدوده ایفای نقش اصلاح الگوی مصرف : با توجه به توضیحات بند 4، فراهم ساختن محیطی که منعطف است، افراد را توانمند می کند به ایده های کارکنان احترام می گذارد، ریسك را تحمل می کند، برای موفقیت ها جشن میگیرد، احترام به کارکنان را سرلوحه خویش قرار می دهد و تفریحات سالم را تشویق می کند، جهت ایجاد اصلاح الگوی مصرف امری ضروریست.
