مدیریت مصرف

مدیریت مصرف برق یعنی بهینه سازی و منطقی کردن مصرف برق به نحوی که با کمترین هزینه بیشترین کارایی را داشته باشیم. بنا بر این مدیریت مصرف لزوما کم مصرف کردن نیست بلكه تغییر مصرف و یا مصرف صحیح و بجا از انرژی برق است. انرژی برق امروزه یكی از مهمترین انرژی هایی است که بشر از آن استفاده می کند. دلیل این امر به خاطر پاک بودن این انرژی است یعنی با مصرف این انرژی بر خلاف انرژی های دیگر آلودگی ایجاد نمی شود، همچنین این انرژی نیاز اساسی بخش صنعت در هر کشوری است به طوریكه میزان پیشرفت در صنعت با میزان برق تولیدی رابطه مستقیم دارد. خوشبختانه در کشور ما به مساله تولید انرژی برق توجه اساسی شده است و در برنامه های مختلف توسعه بر ظرفیت تولید و انتقال برق کشور با در نطر گرفتن کاهش تلفات برق افزوده شده است. با اینحال تولید انرژی از منابع تجدید پذیر مانند خورشید و باد که پایان ناپذیر نیز هستند نسبت به تولید انرژی از طریق مصرف سوختهای فسیلی و تجدید ناپذیر ارجحیت دارد. در حال حاضر ظرفیت یا توان برق نصب شده نیروگاه های کشور بیش از 77 هزار مگاوات می باشد و پیك مصرف نیز در تابستان 93 حدود 48 هزار مگاوات بوده و اگر مدیریت و نظارت صحیح بر مصرف برق در بین نباشد، روند صعودی پیك بار همچنان ادامه خواهد داشت.

یكی از ویژگی های انرژی برق، عدم امكان ذخیره سازی آن در مقیاس های بزرگ است و توازن بین تولید و مصرف باید به طور لحظه ای برقرار گردد، متاسفانه اخیرا به دلایل مختلفی از جمله افزایش سرانه مصرف برق، تلفات در بخشهای تولید، انتقال و توزیع برق، ورود بی رویه کالای لوکس پرمصرف، نوپا بودن موضوع تولید پراکنده یا نیروگاه های کوچك برق، نبود شاخص معین و ابزار کنترل قیمتی برای کاهش مصرف در برخی تعرفه های مهم از جمله تجاری وکشاورزی، افزایش دستكاریها در لوازم اندازه گیری انرژی برق و شیوع استفاده از برقهای غیر مجاز، میزان تولید مفید نسبت به مصرف یا به بیان دیگر میزان انرژی تحویلی نسبت به انرژی فروش از دید شرکتهای توزیع، در شبكه برق کشور کاهش یافته که بعضا موجب بروز خاموشی یا کاهش دیماند تحویلی به مشترکین بزرگ در شبكه برق شده است. آمارها نشانگر این است که سرانه مصرف در ایران 3 برابر میانگین جهانی است. سرانه مصرف در ایران 2500 کیلووات ساعت و میانگین جهانی آن 800 کیلووات ساعت است. شدت انرژی مصرفی (میزان مصرف انرژی برق برای تولید یك واحد کالا) درکشور ما 3برابر کشور ترکیه، 8 برابر آلمان و 10 برابر ژاپن است. در کشور برای استفاده از منابع و امكانات چندین برابر دیگر کشورها هزینه می کنیم. ما باید پرهیز از اسراف در مصرف برق، حدف یا کاهش روشنائی های زاید و تلفات روز افزون برق را فرهنگ سازی کنیم و برای عدم افزایش شدت مصرف انرژی بخصوص در صنایع برنامه داشته باشیم. اگر جلو اسراف در مصرف برق و انرژی گرفته نشود برای نسلهای بعدی ذخایر نفتی و گازی و سایر سرمایه های ملی باقی نخواهد ماند. بنابر این جهت حفظ سرمایه های ملی و اجتناب از واردات برق و انرژی در آینده نه چندان دور، راهی جز مدیریت مصرف نداریم.

ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺼﺮﻑ ﻣﻨﺎﺑﻊ

مدیریت مصرف به مجموعه روشها و اقداماتی گفته می شود كه برای بهینه سازی مصرف به كار گرفته می شود. این روشها معمولا به سه گروه تقسیم می شوند :

• گروه اول؛ روشهایی هستند كه هزینه ای نداشته باشند مثلا استفاده درست از وسایل و دستگاه ها و مراقبت و نگهداری از آنها.
• گروه دوم؛ روشهایی هستند كه هزینه دارند اما این هزینه ها چندان زیاد نیست )روشهای كم هزینه ( مانند تعمیر و نگهداری وسایل، اندازه گیری میزان مصرف منابع در دستگاه های مختلف یك كارخانه و نظارت بر تغییر مصرف هر دستگاه، عایق كاری لوله ها و كانالها، اجرای برنامه های آموزشی در خصوص روشهای كاهش منابع .
• گروه سوم؛ روشهای پر هزینه هستند. در این روشها باید تغییرات اساسی جهت بهبود مصرف منابع در دستگاه ها، تاسیسات و ساختمانها بوجود آورد مثلا اگر كارخانه ای كهنه و قدیمی باشد باید در صورت نیاز و امكان صرفه جویی منابع، دستگاه های آنرا با دستگاه های نو تعویض كرد یا دستگاه های تكمیلی در جهت جلوگیری از اتلاف منابع نصب نمود یا اگر ساختمانی كهنه شده باشد باید تمام تاسیسات گرمایش و سرمایش آنرا تعویض كرد .

آموزش اصول مصرف بهینه

مهارت های زندگی كه امروزه در قرن بیست و یكم مطرح شده است عموم مردم را قادر می سازد كه دانش ) آنچه را كه می دانند ( و نگرش ها و ارزش ها ) آنچه احساس می كنند و بدان باور دارند ( خود را به عمل درآورند. این مهارتها به طور كلی شامل پرورش تفكر انتقادی، تحلیل احتمالات، كنترل رفتار، كسب دانش و مهارتهای بیشتر، ایجاد ارتباطات دو جانبه و رضایت بخش و اصلاح محیط زیست فیزیكی و اجتماعی و یادگیری الگوهای مصرف بهینه و اصول بهره وری در زندگی فردی و اجتماعی است. گروه مشاركتی، مذاكره و ارتباطات، تصمیم گیری، حل مشكلات بدون خشونت و رفع اختلافات، مقاومت در برابر فشار سایر همسالان، مهارت های شغلی و كارفرمایی، استدلال نقادانه، تفكر اخلاقی، كنار آمدن با عاطفه و فشار روانی، اعتماد به نفس، شناخت خطر، خود آگاهی و همدلی از مهم ترین این گونه مهارتهاست. در سایه بكارگیری مهارت های فوق، توانایی و استعدادهایی از قبیل عدم تبعیض و احترام به تفاوتهای افراد، مساوات، مردم سالاری، یكسان شمردن تمام افراد اجتماع، حمایت از محیط زیست و هویت ملی و شهروندی و بین المللی در افراد رشد می كند.

رویكردهای بهینه سازی مصرف منابع

درارتباط با بهینه سازی مصرف منابع رویكرد های مختلفی از سوی صاحبنظران ارائه گردیده است كه اهم آنها در ذیل آمده است.

• رویكرد فنی و مهندسی
• رویكرد اقتصادی
• رویكرد حقوقی
• رویكرد جامعه شناختی و روان شناسی

رویكرد فنی و مهندسی

رویكردهای فنی و مهندسی در برنامه های صرفه جویی مصرف منابع غالبا مورد توجه بوده اند و شاید زیاده از حد در مورد آن تبلیغ و كار شده و به آن امید بسته اند. اما این برنامه ها از محدودیت های ویژه ای برخوردارند. معمولاً توجه به طرح های فنی و مهندسی اهمیت رفتار انسانی را به فراموشی سپرده است. در این زمینه باید توجه داشت كه در دسترس بودن تكنولوژی حفظ كننده منابع هرگز به معنای این نیست كه منابع حفظ خواهد شد. به عبارت دیگر رویكرد فنی مهندسی لازم است اما به تنهایی كافی نیست.

رویكرد اقتصادی

تا به حال رویكردهای اقتصادی، گرایشی مسلط، در برنامه های حفظ منابع بوده است. حتی تا چندی پیش، استراتژی های قیمت گذاری، راه اصلی كنترل تقاضا بود. واكنش مصرف كنندگان نیز نسبت به اجرای برنامه های تعیین قیمت به خوبی ارزیابی شده است. اگر چه هنوز هم برنامه های اقتصادی صرفه جویی در مصرف منابع نقش بارز و پر اهمیتی را در برنامه ها ایفا می كند. اما در عین حال محدودیت های این رویكرد نیز مشخص شده است. معمولا استفاده از استراتژی افزایش قیمت منابع در بخش خصوصی به افزایش قیمت منابع می انجامد و در سایر بخش ها اثر می گذارد و اثرات تورمی دراز مدتی را در پی دارد. به علاوه اجرای این گونه برنامه ها به نابرابری بیشتر میان اقشار اجتماعی ختممیشود. و بعضا گروه های كم درآمد را به شدت تحت فشار قرار می د هد، در حالی كه میزان مصرف این گروه ها به وضوح پایین تر از گروه های پر درآمد است. به علاوه تاثیر افزایش قیمت بر كاهش مصرف منابع گروه های پر درآمد چندان بارز نیست. علی رغم نكات فوق باید توجه داشت كه برنامه های صرفه جویی مصرف منابع با استفاده از استراتژی اقتصادی و به خصوص افزایش قیمت، ضروری اما كافی نیست.

رویكرد حقوقی

استفاده از قوانین و مقررات نیز یكی از رویكردهای دیگر در برنامه های صرفه جویی مصرف منابع است. این رویكرد در بعضی شرایط و در موارد خاصی می تواند اثر بخش باشد. اما باز هم محدودیتهای فراوانی از جمله اینكه مقررات سخت ممكن است واكنش منفی به دنبال داشته باشد دارد .

رویكرد جامعه شناختی – رفتار شناختی

رویكردهای تغییر رفتار جمعی علی رغم آنكه از پیچیدگی خاصی بر خوردارند كمتر به آزمون گذاشته شده اند. با وجود این طی یك دهه اخیر مطالعات فراوان چشمگیری در كشورهای مختلف جهان از دید جامعه شناسی و روانشناسی انجام شده و مصرف منابع و صرفه جویی در آن به عنوان یك رفتار و سبك زندگی و عادت و هنجار مطالعه شده است اگر چه دامنه این مطالعات در كشورهای مختلف صنعتی اروپا، آمریكا و استرالیا و در مواردی كشورهای در حال توسعه به دلیل اهمیت موضوع، وسعت قابل ملاحظه ای پیداكرده، اما متاسفانه این موضوع تا كنون كمتر در كشور مورد بررسی علمی قرار گرفته است. در اینجا یكی از رویكرد های مهم جامعه شناختی، رفتارشناختی مورد بحث قرارمی گیرد.

رویكرد اطلاع رسانی و آموزش و تغییر نگرش

اطلاع رسانی نوعی استراتژی آموزشی و نوعی برنامه مداخله اجتماعی می باشد، كه می كوشد وضعیت خاصی را كه در حالت فعلی اش نا مطلوب دانسته می شود، تغییر دهد. در زمینه مصرف منابع سخن فوق بدین معناست كه از اتلاف بی رویه منابع، حاصل از رفتارهای غلط مصرف منابع جلوگیری به عمل آید. برای رسیدن به این هدف، فرض می شود كه رفتارهای مصرف منابع مردم، تابع انگیزه های عقلانی است. و چنانچه اطلاعات كافی به آنها رسانده شود آنها خود بر مبنای اطلاعات جدید، تصمیم درست و عقلانی را می توانند اتخاذ كنند، برآیند نهایی این فرآیند تغییر رفتارمردم خواهد بود؛ یعنی افراد باید عادت روزمره خود را در زمینه مصرف منابع تغییر دهند. اگر چه برنامه های آموزشى صرفه جویی منابع بر اساس انگیزش های عمومی اجرا می شود، لذا می توان آن را پیام های كتبی یا شفاهی نامید كه به هدف ترغیب صرفه جویی و كاهش مصرف منابع ارسال می شوند. بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیقات، معلوم شده است كه روش های آموزشی و تشویقی غیر فعال (روش هایی كه مخاطبان در آنها دریافت كننده منفعل پیام ها و اطلاعات هستند) هیچ نتیجه ای در تغییر نگرش افراد ندارند. بر حسب نظر محققان تنها توجه به تغییر باورها و اعتقادات و نگرش ها و ارزش هایی كه لازمه جلوگیری از افراد و هدر رفتن منابع است، موثر و اثر بخش است. روش های سنتی تشویق، كه اغلب از جانب نهادهای دولتی مرتبط با نیرو در پیش گرفته می شود، موجب تغییری نخواهد شد. بنابراین پیش از اجرای هر استراتژی برای بالا رفتن سطح صرفه جویی و نیز در حین اجرا و پس از اجرای آن، ضرورت اجتناب ناپذیری برای طراحی و سازماندهی فعالیت های تحقیقاتی وجود دارد، بدون وجود این سازمان پژوهشی، هرگونه كوشش برای اثر گذاری بر عادت رفتاری مصرف منابع به منزله تیری در تاریكی خواهد بود. در این میان نقش تحقیقات جامعه شناختی و روانشناختی و آموزشی از اهمیت خاصی برخوردار است. واقعیت دیگری كه لزوم انجام تحقیقات را برای هر گونه طراحی محتوای پیام به خوبی نشان می دهد، این است كه مخاطبان پیام به گروه ها و طبقات مختلف تقسیم می شوند كه درك تفاوت های آنها با هم مستلزم تفاوت در نحوه ارایه مطالب بر آنهاست. هر پیام باید با دقت و با توجه به نیازها و ویژگی های هر گروه مخاطب طراحی شود و به نحوی ارایه گردد كه گرایشی را در آنان شكل دهد كه منافع خود را در پیوند با منافع دیگران و اجتماع بزرگتر در نظر آورند و از خود محوری بپرهیزند. به تحقق پیوستن رویكرد اطلاع رسانى و آموزش و تغییر نگرش مستلزم انجام اقداماتى خاص است كه در ادامه به برخى از آنها اشاره مى شود.

اقدامات اصلی و تخصصی برای اصلاح الگوی مصرف

1. ضرورت توسعه نظام چند تعرفه ای و کنتورهای هوشمند دیجیتالی

در حال حاضر در اکثر ساختمانها و آپارتمانهای مسكونی کشور کنتورهای برق معمولی یا الكترودینامیكی نصب است که همه برق مصرفی خانوارها در طول شبانه روز با یك تعرفه محاسبه می شود. به همین دلیل خانوارها توجه چندانی به توزیع مصرف برق در ساعات مختلف و عدم استفاده در ساعات پیك مصرف ندارند. این امر باعث می شود کشور در ساعات محدود پیك مصرف با کمبود برق مواجه شده و در ساعات غیر آن، مازاد تولید داشته باشد. و لذا استفاده از کنتورهای چند تعرفه ای یا دیجیتالی که تعرفه مصرف در ساعات پیك را افزایش می دهد، می تواند مصرف ساعات پیك را بشدت کاهش داده و مصرف برق را در ساعات غیر پیك بطور متوازن توزیع نماید. این کنتورها که در حال حاضر در کشور نیز ساخته می شود به سهولت قابل نصب و آموزش هستند و می توان با یك برنامه کوتاه مدت کلیه کنتورهای منازل مسكونی را جایگزین نمود و از نظر قرائت و کنترل حتی قطع و وصل از راه دور آنها را هوشمند کرد. بطور مثال از تعداد یك میلیون و نود هزار مشترکین برق استان آذربایجان غربی در پائیز 93 تنها 48 درصد مجهز به کنتور دیجیتالی می باشند و 52 درصد مابقی هنوز از کنتورهای معمولی(یا الكترومكانیكی) استفاده می كنند. البته تمامی مشترکین دیماندی با قدرت بالاتر از 30 کیلووات از کنتور دیجیتالی بهره مند هستند.

2. عایق کاری ساختمانها و استفاده روز افزون از درب و پنجره دو جداره

متاسفانه هنوز مقررات عایق کاری در ساختمانها اجباری نیست و این امر موجب می شود که ساختمانهای ما به مصرف سوخت و انرژی بیشتری برای گرم شدن و سرد شدن نیازمند باشند. در صورت عدم عایق کاری دیوارهای بیرونی یا باران خور ساختمانها در تابستان خروج سرما(یا ورود گرما) و در زمستان برعكس آن موجب افزایش مصرف برق و پیك بار شده و نه تنها موجب تحمیل هزینه های اضافی بر مالكین بلكه موجب هدر رفت انرژی سرمایشی یا گرمایشی می گردد. عایق کاری مناسب دیوارها و سقف ساختمانها می تواند صرفه جویی قابل ملاحظه ای را در مصرف سوخت و برق در کل کشور ایجاد نماید. اصلاح الگوی مصرف در حوزه های مربوط به استانداردسازی خدمات، کیفیت اجرایی پروژه های ساختمانی شهری، ساخت و ساز شهری و روستایی و نحوه نظارت مهندسان ناظر، طراحی بر پروژه های در دست اقدام سازمانهای نظام مهندسی ساختمان استانها(با هماهنگی مهندسان و کارشناسان شرکتهای خدماترسان نظیر شرکتهای توزیع برق، گاز، اب و فاضلاب و همچنین راه وشهرسازی وشهرداریها) نیز از اهمیت برخوردار است و کاهش مصرف انرژی و مصرف بهینه انرژی و جلوگیری از هدر رفت انرژی را موجب می شود. در این ارتباط استفاده از پنجره های دوجداره نه تنها از ورود آلودگی و سر و صدای زیاد به داخل منازل و آپارتمانها جلوگیری می کند بلكه در تابستان از ورود گرما و هدر رفت سرما نیز ممانعت کرده و در مصرف برق کولرهای آبی و گازی و سایر سیستمهای سرمایشی صرفه جویی می شود.

3. گرایش به سمت تكنولوژی های جدید

لازم است در کشور استفاده از تكنولوژی های جدید و کم هزینه برای گرم کردن خانه ها؛ نظیر نصب پكیج مستقل(جهت تولید اب گرم) بجای موتورخانه مرکزی و یا سیستم گرمایش از کف؛ به جای روشهای پرهزینه نظیر نصب رادیاتورهای دیواری یا ایستاده ترویج شده و مورد استفاده قرار گیرد. با استفاده از راهكارهای فوق زمینه تحقق مصرف کمتر و الگوهای مصرف اقتصادی و منطقی در کشور فراهم خواهد شد و مردم مجبور به مصرف بالا و پرداخت هزینه های گزاف آن نخواهند بود. به عبارت دیگر در صورت تجمیع قرائت انرژی ها در یك کنتور و همچنین تفكیك مصارف هر خانوار در کنتورهای جداگانه یا فرعی زمینه لازم ایجاد می شود که مصرف کنندگان از هزینه انرژی مصرفی آگاه شده و هزینه مصرف خود را بپردازند. اگر هرکس هزینه مصرف واقعی خود را بپردازد خواهیم دید که مصرف به سرعت کاهش خواهد یافت.

4. دیگر اقدامات

• الزام سازمان نظام مهندسی ساختمان به صدور برگ اتمام عملیات ساختمانی مشروط به اصلاح سیستم انرژی (استفاده از روشهای نوین کاهش مصرف انرژی و سیستمهای کنترلی و هوشمند زمانی در ساختمان)
• برنامه زمانبندی و کنترل روشنائی معابر توسط سنسورها یا فتوسل ها در ساعات کم تردد و یا در معابری که بدلیل روشنایی موجود مغازه ها و واحدهای تجاری می توان از روشنایی فعلی کاست.
• استفاده از فتوسل یا سنسورها در منازل، سرویسهای بهداشتی و راهروها و سالنها که در صورت عدم حضور شخص یا تردد، روشنائی موجود بصورت خودکار خاموش شود.
• بكارگیری تجهیزات و دستگاه های برقی کنترلی جدید و پیشرفته در صنایع کشور( از جمله صنایع سیمان و غذایی و منسوجات و. . . ) و برکناری دستگاه های فرسوده و قدیمی باحفظ یا بالابردن میزان تولید البته با کاهش مصرف انرژی برق
• توسعه بكارگیری لامپ های ال ای دی یا دیجیتالی و استفاده گسترده از این لامپ ها بخصوص در منازل و مراکز کسب و کار و ادارات دولتی و بخش خصوصی با توجه به توان مصرف خیلی کم آنها، موجب کاهش مصرف انرژی و پیك سایی، کاهش مصرف روشنایی معابر، کاهش آلودگی نوری و افزایش عمر تجهیزات برقی وکاهش تلفات انرژی می گردد.