بازار کار انرژی های خورشیدی در لبنان

لبنان

اقتصاد لبنان بطور سنتی به شدت به بخش خدمات و با تمرکز بر بانکداری، گردشگری، ساخت و ساز و املاک متکی بوده و فعالیت ها عمدتاً توسط شرکت های خصوصی انجام می شود. طبق آمار و اطلاعا بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی لبنان (GDP) در سال  2017 در حدود 53.6 میلیارد دلار برآورد شده است. لبنان که در درگیری های منطقه ای قرار دارد، به همین دلیل در زمینه های عمرانی و آبادی ضربه های زیادی خورده و نیازمند سرمایه گذاری و نیروی متخصص و فنی می باشد. با این حال، شرایط محیطی و فعلی این کشور موجب شده تا از عدم اطمینان در مورد شرایط منطقه ای و استقبال جهت مشارکت در عمران و آبادی، رنج می برد. با وجود دستیابی به نتایج مثبت تولید ناخالص داخلی در سال های اخیر، این کشور هنوز از میزان بهره برداری و بکارگیری پتانسیل اقتصادی و نیز قرار گیری در جایگاه شایسته خود، فاصله دارد.

چالش های بخش برق در سراسر اقتصاد منعکس می شود

در شرایط کنونی، هزینه های تولید برق نیز بر اقتصاد لبنان سنگینی می کند. شرکت ملی برق لبنان (EDL)، طبق گزارش سال 2020 آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر (IRENA)، حدود 2 میلیارد دلار کسری گزارش شده است. علاوه بر این، با نوسانات قیمت جهانی نفت نیز مواجه بوده و در حالی که مشمول محدودیت های دولتی برای خرید نفت است که پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم در کل اقتصاد دارد.

اصلاحات جاری در بخش برق

بخش برق لبنان از اواسط دهه 1990 عمدتاً به دلیل کمبود سرمایه گذاری که به وخامت شدید زیرساخت های این بخش منجر شده است، آسیب دیده است. از این رو، شرکت ملی برق لبنان (EDL)، به تنهایی قادر به برآوردن تقاضای برق ملی نیست، وضعیتی که منجر به توسعه ژنراتورهای دیزل خصوصی کوچکتر شده است که در یک ظرفیت غیر رسمی در بازار موازی برق کار می کنند. کاهش ظرفیت تولید با نگهداری ضعیف و افزایش تقاضا تقویت شده است. در واقع، هجوم اخیر پناهندگان به لبنان به افزایش شکاف بین تولید و تقاضای برق کمک کرده است که در سال 2017 به 7375 گیگاوات ساعت رسید (MEW، 2019c). طبق برنامه اقدام ملی انرژی های تجدیدپذیر لبنان (NREAP) نشان می دهد که برای سال 2010، نیروگاه های حرارتی شرکت ملی برق لبنان (EDL)، تقریباً 68 درصد از کل تقاضای برق برآورد شده را در حدود 15934 گیگاوات ساعت تولید کردند. نیروگاه های برق آبی حدود 6 درصد و واردات برق از سوریه و مصر 3 درصد تامین شده است. 23 درصد باقیمانده توسط دیزل ژنراتورهای خصوصی غیرمتمرکز توزیع شده در سراسر کشور تامین شده است. مجموع برق تولید شده کمی بالاتر از 15000 گیگاوات ساعت بود و حدود 900 گیگاوات ساعت تقاضای برق بدون خدمت باقی ماند. داده‌های منتشر شده توسط وزارت نیرو و آب لبنان (MEW) نشان می‌دهد که افزودن چندین نیروگاه در سال‌های 2016 و 2017 ظرفیت کلی تولید را تقریباً 700 مگاوات افزایش داد و به کاهش شکاف بین پیک تقاضا و ظرفیت نصب‌شده کمک کرد.

شرح وضعیت کنونی تامین انرژی

تقاضای انرژی و برق در سال‌های اخیر بر اقتصاد لبنان تأثیر زیادی گذاشته است. نفت کوره وارداتی به تنهایی نزدیک به یک چهارم کسری بودجه ملی را تشکیل می دهد. رشد جمعیت مصرف انرژی را به طور پیوسته افزایش داده است و تقاضا برای برق به طور فزاینده ای از ظرفیت تولید فعلی فراتر رفته است. در حالی که تولیدکنندگان خصوصی به پر کردن این شکاف کمک کرده اند، چنین ترتیباتی هم برای مصرف کنندگان و هم برای شرکت ملی برق لبنان (EDL) پرهزینه است. در مقابل، فن‌آوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، نوید سیستم‌های انرژی و حرارت پایدار، پاک، کاملاً خانگی را می‌دهند. در بحبوحه شیوع ویروس کرونا (COVID-19) در اوایل سال 2020، انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی به بخش مهمی از برنامه های بازیابی کشور تبدیل شده است. لبنان در حال حاضر به بنزین، نفت کوره و نفت گاز متکی است که 100 درصد وارداتی هستند. نگرانی‌های امنیت انرژی، ترکیبی از نیاز به حمایت از رشد اقتصادی، یک استراتژی تنوع انرژی را هدایت کرده است. تعهد لبنان به افزایش مقیاس استفاده از فناوری های انرژی های تجدیدپذیر با به روز رسانی های مداوم برای اهداف انرژی های تجدیدپذیر تقویت می شود. یک طرح جدید با هدف تامین 30 درصد از کل مصرف انرژی اولیه (تقاضای برق و گرمایش) از انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 در سال 2018 معرفی شد و اساس اولین به‌روزرسانی مقاله اصلاح برق در مارس 2019 را تشکیل داد. تا به امروز، کل نیروگاه های انرژی‌های تجدیدپذیر نصب شده در لبنان به ظرفیت انرژی 350 مگاوات (MW) است که 286 مگاوات از منابع برق آبی، 7 مگاوات از محل دفن زباله و 56.37 مگاوات از انرژی خورشیدی است. بنابراین، اقدامات اضافی برای افزایش مقیاس انرژی‌های تجدیدپذیر به سطح 30 درصد تا سال 2030، مورد نیاز است.

وضعیت منابع تامین کننده انرژی و استقبال از انرژی های تجدیدپذیر در لبنان

لبنان منابع انرژی تجدیدپذیر فراوانی دارد که ممکن است برای دستیابی به این اهداف از جمله پتانسیل خورشیدی و بادی مورد استفاده قرار گیرد. با همکاری بانک مرکزی لبنان (BDL)، وام‌های کم بهره را برای همه برنامه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و پروژه‌های بهره‌وری انرژی، با سقف وام 10 میلیون دلاری برای هر پروژه و حداکثر مدت 14 سال فراهم شده است. علیرغم چالش های پیش روی بخش انرژی از نظر زیرساخت های شبکه، این طرح مالی ملی که برای ایجاد انگیزه در بازار طراحی شده بود، موفقیت قابل توجهی به دست آورده است. با تامین مالی بیش از 938 پروژه تا مارس 2019، همچنین نشان دهنده تعهد و علاقه بخش های دولتی و خصوصی به استقرار پروژه های انرژی های تجدیدپذیر است. از نظر پروژه های بزرگ، لبنان اولین قرارداد خرید برق (PPA) خود را برای مصرف برق از انرژی های تجدیدپذیر در سال 2018 با ظرفیت کل 226 مگاوات امضا کرد. با توجه به انرژی تجدیدپذیر، گرما و سوخت های فسیلی، انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند حدود 10 درصد از کل عرضه انرژی نهایی لبنان را در سال 2030 تأمین کند، در حالی که در کل کمتر از 1 درصد است.

سرمایه گذاری در ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر در بخش برق، در مقایسه با مورد مرجع (یعنی مقدار اضافی مورد نیاز)، حدود 2.2 میلیارد دلار برآورد شده است. این ارزیابی نشان می دهد که برای غلبه بر بحران انرژی کنونی باید چندین چالش کلیدی مورد توجه قرار گیرد. مزایا استفاده از صنعت انرژی های تجدیدپذیر، محدود به کاهش هزینه‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای نیست، بلکه مزیت‌های اقتصادی و اجتماعی گسترده‌تر و مزایای جهانی مانند ایجاد مشاغل و بازارهای جدید، تزریق جریان‌های نقدی، و بهبود امنیت انرژی از طریق تنوع بخشیدن به انرژی را ارائه می‌دهد. بنابراین، تحقق موفقیت‌آمیز چنین استقراری مستلزم تعدیل‌های عمده در سیاست، مقررات، فناوری، زیرساخت‌ها و مکانیسم‌های تامین مالی است. ادغام طرح‌های بازار نوآورانه که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد برق را مستقیماً به مصرف‌کنندگان خاص بفروشند، می‌توانند راه را برای قراردادهای جدید باز کنند. پیشرفت‌های فن‌آوری در حوزه‌های تجارت و بلاک چین ممکن است اجرای سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر در مقیاس جامعه ارتقا دهد که به نوبه خود می‌تواند تعداد سیستم‌های فوتوولتائیک غیرمتمرکز خورشیدی در مقیاس کوچک را در لبنان افزایش دهد. در واقع، بازار این نوع کاربردها در حال حاضر در کشور با اجرای اخیر پروژه‌های آزمایشی سنجش شبکه مبتنی بر جامعه که بر سیستم‌های فوتوولتائیک هیبریدی خورشیدی متکی هستند، در حال باز شدن است.

نیروگاه های برق آبی، اولین شکل از انرژی های تجدیدپذیر بود که در لبنان مستقر شد و نقش عمده ای در تامین برق تجدیدپذیر برای این کشور ایفا می کند. با این حال، قیمت‌های پایین قراردادی و عدم نگهداری و/یا نوسازی نیروگاه‌های برق آبی منجر به کاهش مداوم سهم نیروگاه‌های آبی در ترکیب انرژی شده است. پتانسیل اصلی برق آبی در لبنان از چهار منبع اصلی استخراج می شود: بازسازی نیروگاه های موجود. ساخت نیروگاه های جدید؛ برنامه های کاربردی میکرو هیدرولیک جریان رودخانه; و تولید از منابع غیر رودخانه ای بازسازی نیروگاه های موجود می تواند به افزایش تولید سالانه آنها بیش از 1000 گیگاوات ساعت کمک کند. با احداث نیروگاه های جدید، پتانسیل موجود در طرح پیک حدود 368 مگاوات و در طرح روان رودخانه 263 مگاوات برآورد می شود. کل ظرفیت نصب شده برق آبی 286 مگاوات است. با این حال، چندین کارخانه فاقد نگهداری مناسب هستند که منجر به کاهش راندمان و تلفات تولید در حدود 30 تا 40 درصد شده است.

انرژی خورشیدی – صنعت فوتوولتائیک

امروزه، بیشتر تأسیسات انرژی تجدیدپذیر جدید اضافه شده، عمدتاً بصورت نیروگاه های فوتوولتائیک خورشیدی غیرمتمرکز پشت بام، که از 330 کیلووات بر ثانیه در سال 2010 به 56.37 مگاوات بر ثانیه در سال 2018 افزایش یافت. در حالی که پرداختن به تمام بخش‌های مصرف نهایی مهم است، به دلیل افزایش کسری برق، تمرکز بر این صنعت است. طبق آمارهای رسمی، هدف انرژی های تجدیدپذیر 30 درصد از برق مصرفی تا سال 2030 را اعلام شده است.

لبنان در پایان سال 2018 به ظرفیت تجمعی فوتوولتائیک نصب شده تنها 56.37 مگاوات که شامل پروژه‌های مقیاس بزرگ و تأسیسات توزیع شده بود، رسید. اطلس جهانی انرژی های تجدیدپذیر (IRENA) نشان می دهد که میانگین تابش خورشیدی سالانه در لبنان بین 1520 کیلووات ساعت در متر مربع در سال و 2148 کیلووات ساعت در متر مربع در سال است و اکثر مناطق بالای 1900 کیلووات ساعت در متر مربع هستند. بر اساس این داده های تابش خورشیدی، انتظار می رود که پتانسیل بخش فوتوولتائیک در مقیاس کاربردی می تواند به 182 گیگاوات برسد (این برآورد بر اساس رویکرد نقشه‌برداری مناسب آژانس است که به هر قطعه زمین 1 کیلومتر مربعی از نظر کیفیت منابع، نزدیکی به خطوط انتقال، توپوگرافی، تراکم جمعیت، مناطق حفاظت‌شده و پوشش زمین امتیاز می‌دهد). بیش از 5558 کیلومتر مربع از زمین در لبنان برای بخش فوتوولتائیک در مقیاس کاربردی مناسب است که امتیاز بالای 65 درصد را به دست آورده است که 33 مگاوات بر کیلومتر مربع، معادل 182615 مگاوات ظرفیت بخش فوتوولتائیک است.

پتانسیل قابل توجه بخش فوتوولتائیک نشان می دهد که محدودیت های این فناوری عمدتاً شامل محدودیت های اقتصادی، زیرساخت شبکه و مدیریت، زمین، محدودیت های اجتماعی و زیست محیطی است. استقرار پروژه های بخش فوتوولتائیک در مقیاس بزرگ توسط تدارکات رقابتی یا از طریق مدل مهندسی، تدارکات و ساخت و ساز (EPC) انجام می شود که به موجب آن، یک شرکت خصوصی پروژه را نصب می کند و آن را برای بهره برداری به شرکت برق تحویل می دهد. اولین پروژه نصب شده در لبنان در سال 2013 با هدف نصب نیروگاه فوتوولتائیک با ظرفیت بیش از 1 مگاوات بر روی بستر رودخانه بیروت آغاز شد که این مسئله استعداد مناسب فوتوولتائیک در مقیاس بزرگ را در لبنان ثابت کرد. در پایان سال 2018 مناقصه ای را برای نصب فاز دوم آن طرح با ظرفیت بیش از 7 مگاوات بر ثانیه آغاز کرد و در سال 2020 به بهره برداری رسید. سپس یک طرح گسترده تر 3 مگاوات بر ثانیه که هدف آن برآوردن نیازهای انرژی کامل تاسیسات است ارائه شد. در اوایل سال 2017، مزایده ای انجام شد که به موجب آن، 12 نیروگاه، هر کدام با ظرفیت 10 تا 15 مگاوات، در چهار منطقه اصلی لبنان راه اندازی شود که در عمل منجر به ظرفیت کل بیش از 3500 مگاوات در ساعت شد، در حالی رقمی بسیار بیشتر از میزان مورد انتظار بود.

در سال 2018، صنعت فوتوولتائیک لبنان 75 پیشنهاد از 148 شرکت از 33 کشور دریافت کرد که نوید ظرفیت 4268 مگاوات بر ثانیه را داد، در حالی که ظرفیت مورد نیاز تنها 300 مگاوات بر ساعت بود. در سال 2020 هم دور دوم مزایده های فوتوولتائیک برای نصب 24 مزرعه با ظرفیت کلی 240-360 مگاوات بر ثانیه انجام شد. که با استقبال گرم بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) همراه بود.

تخمین پتانسیل برق تولیدی از نیروگاه های فوتوولتائیک پراکنده با توجه به روش های پیچیده ارزیابی ظرفیت تاسیسات روی پشت بام دشوار است. پروژه ای که توسط شورای ملی تحقیقات علمی تامین مالی شده است، مساحت موجود روی پشت بام را بین 30 تا 80 درصد از کل مساحت پشت بام های بیروت تخمین زده شده که مساحت کافی برای تأمین 13 تا 34 درصد نیاز برق پایتخت است. تکامل سیستم های فوتوولتائیک توزیع شده از حدود 0.33 مگاوات بر ثانیه در سال 2010 شروع شده و به 56.37 مگاوات در سال 2018 افزایش یافته است.

اقدامات جدی در زمینه فوتوولتائیک صورت گرفته که با احدث و راه اندازی آنها کمک شایانی به صنعت برق شده است. حدود 4000 نیروگاه فوتوولتائیک برای تامین انرژی سیستم روشنایی عمومی خیابان ها را با ظرفیت کلی نصب شده حدود 1.2 مگاوات بر ثانیه نصب شد. علاوه بر این، وزارت آموزش و پرورش و آموزش عالی نیز با نصب 113 ایستگاه فوتوولتائیک که شامل ذخیره باتری است، در توسعه سیستم های فوتوولتائیک توزیع شده مشارکت کرد. 800 تیر روشنایی خیابانی PV با ظرفیت حدود 24 کیلووات بر ثانیه، همراه با 11 ایستگاه برای پمپاژ فوتوولتائیک در بعلبک نصب شد. منطقه با ظرفیت کل 1.4 مگاوات بر ثانیه. نیروی محرکه همه این ابتکارات کاهش هزینه فناوری بوده است. با توجه به استقبال خوب از صنعت فوتوولتائیک، قیمت ماژول های فوتوولتائیک از پایان سال 2009 حدود 90 درصد کاهش یافته است.

باتوجه به اینکه برای کاربردهای هیبریدی (سیستم های متصل به شبکه توزیع مجهز به ذخیره باتری پشتیبان، قیمت ها به حدود 1200 دلار در هر کیلووات بر ثانیه رسیده است. سیستم‌های جدا از شبکه بیشترین کاهش قیمت را با تقریباً 46 درصد تجربه کردند (بیش از 5000 دلار در هر کیلووات بر ثانیه در سال 2013 به حدود 3000 دلار در سال 2017). برای سیستم‌های متصل به شبکه مجهز ذخیره باتری پشتیبان قیمت ها در بازار از حدود 6000 دلار به ازای هر کیلووات بر ثانیه در سال 2013 به حدود 3300 دلار در سال 2017 کاهش یافت که نشان دهنده کاهش 39 درصدی است. هر دو سیستم به دلیل استفاده از ذخیره سازی باتری، قیمت نسبتاً بالاتری نسبت به سیستم های فاقد باتری دارند. قیمت سیستم های متصل به شبکه از 3700 دلار به ازای هر کیلووات بر ثانیه در سال 2013 به 1400 دلار در سال 2017 کاهش یافت و تقریباً 57 درصد کاهش قیمت را نشان داد، در حالی که سیستم های فاقد باتری با گسترش مواجه شد که منجر به کاهش قیمت شد. حدود 50٪ بین سالهای 2014 و 2016، عمدتاً به دلیل تعداد نصب و اندازه آنها است.

آب گرم کن خورشیدی

استفاده از آبگرمکن های خورشیدی و برنامه های کاربردی در مقیاس کوچک در میان کاربردهای انرژی تجدیدپذیر، اولین موردی بود که برای سال های 2011 تا 2015 به بازار لبنان معرفی شدند که تاکنون با اجرای موفقیت آمیزی همراه بوده است. به دلیل ارائه وام های مطلوب بانکی و برنامه های بازپرداخت نقدی منعطف، میزان نگرانی برای سرمایه گذاری و شروع به فعالیت در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، از سال 2015 کاهش یافت. از سال 2018، لبنان اهداف انرژی های تجدیدپذیر خود را با هدف افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر در ترکیب مصرف برق به 30 درصد به روز کرد.

کار در لبنان

در شرایط فعلی اقتصادی یکی از راه های کسب درآمد کار در کشورهای دیگر می باشد که می تواند در نوع خود جذابیت هایی را هم به همراه داشته باشد؛ با این حال لازم به توضیح است که کار در هر کشوری یک سری شرایط دارد که بدون توجه به آنها نمی توان به هدف خود رسید. از همین رو، شرایط کار از این قبیل موضوعات است که نمی توان بدون تحقیقات کافی اقدام به مهاجرت یا دریافت کار کرد. کشور لبنان یکی از کشورهایی است که علاوه بر داشتن نیروی کار مازاد از چندین کشور مانند سوریه، اردن، عربستان و فلسطین دارای شرایط سیاسی خاصی است و ایرانیان در این کشور تحت حمایت های خاص می توانند در این کشور مشغول به کار شوند. از طرفی ایران با بخش هایی از لبنان روابط بسیار خوبی دارد. از بهترین گزینه ها می توان به کار در شرکت ها و مؤسسات چند ملیتی، همکاری های فنی و مهندسی در خصوص طراحی و احداث نیروگاه های خورشید (شامل فوتوولتائیک و گرمایشی) اشاره کرد. حضور و همکاری برای این شرکت ها شرایط کار در لبنان آسان تر بوده و کافیست تا مهارت ها و استعداد لازم را داشت؛ یا اینکه در یکی از شعبه های این شرکت در کشوری دیگر یا ایران کار کرده باشید و تقاضای انتقالی دهید. با توجه به استعدادهای بسیار خوب در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، و با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی این کشور، می توان گفت که آینده ای درخشان برای صنعت فوتوولتائیک و بادی این کشور وجود دارد. از سوی دیگر، با در نظر گرفتن شرایط آموزشی و تامین نیروی کار کنونی در این کشور، پذیرش متخصصین و فارغ التحصیلان حوزه انرژی های تجدیدپذیر با استقبال خوبی مواجه می شوند. دانشجویان و افراد واجد شرایط و علاقه مند به کار در خارج از کشور، می بایست دوره های آموزشی و فنی را سپری کرده و پس از کسب مدرک بین المللی و پس از گذراندن دوره کارآموزی و کسب تجربه اولیه برای شروع کار اقدام کنند.